Pierwsze wzmianki o stosowaniu płukanek pochodzą z około 2700 lat przed naszą erą. Stosowano je w medycynie arujwedyjskiej i chińskiej do leczenia stanów zapalnych jamy ustnej. W czasach starożytnych stosowano je po oczyszczeniu zębów. Hipokrates zalecał stosowanie mieszanki soli, ałunu i octu. Rdzenni Amerykanie stosowali płukanki z roślin jeszcze przed przybyciem Europejczyków.
Płyny do płukania jamy ustnej to mieszanka substancji czynnej z wodą, alkoholem, substancji smakowych, buforowych i konserwujących. Płukanki na bazie olejków eterycznych są bezpieczne i skuteczne w działaniu. Najczęściej dodaje się do płynów antyseptycznych olejek miętowy. Ma on właściwości przeciwbólowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze a także pprzeciwzapalne i regeneracyjne.
Olejek tymiankowy zawiera między innymi tymol, który ma działanie dezynfekcyjne, przeciwbólowe i przeciwświądowe. Olejek eukaliptusowy i eukaliptus w nim zawarty działa przeciwzapalnie, antyseptycznie, odświeżająco, antybakteryjnie i antywirusowo. Stosuje się także olejek szałwiowy.
Innym środkiem dość szeroko stosowanym jest chlorheksydyna. Jest skuteczna przeciw bakterio G+iG-, niektórym bakteriom i wirusom. Dzięki specyficznej interakcji między chlorheksydyną a błoną śluzową jamy ustnej preparat ten dość długo się utrzymuje (6-8 h) po jednorazowej aplikacji. Związek wchodzi w reakcję z grupami fosforanowymi karboksylowymi na powierzchni płytki bakteryjnej. Właściwość ta jest przyczyną przebarwień zębów, języka, wypełnień. Ważne w związku z tym jest sprawdzenie procentowości chlorheksydyny używanej w danej płukance i bezpiecznego czasu stosowania.
Chlorek cetylopirydyny zawarty w płukankach jest wskazany dla pacjentów z halitozą. Sangwinaryna opóżnia wzrost bakterii w płytce bakteryjnej, zobojętnia związki siarki odpowiedzialne za przykry zapach z ust. Triclosan jest niejonowym, rozpuszczalnym w tłuszczach bifenolem o działaniu antyseptycznym. W zależności od stężenia działa bakteriobójczo i bakteriostatycznie.
Nadtlenek wodoru ma działanie antyseptyczne i przyśpieszające procesy gojenia niewielkich podrażnień i urazów. Enzymy zawarte w płukankach to kompozycje enzymów zawartych w ślinie. Są one przeznaczone dla pacjentów cierpiących na suchość jamy ustnej. Fluor działa wzmacniająco na szkliwo zębów.
Alkohol – wzmacnia działanie i rozpuszczanie aktywnych substancji.
